وظايف پدر و مادر در قبال فرزندان چیست ؟

اهميت تربيت فرزند از نظر اسلام رواياتي كه در زمينه تربيت فرزند از معصومين(ع) به ما رسيده، متعدد هستند; از جمله روايت معروفي از رسول اكرم-صلي الله عليه وآله و سلم- نقل شده كه فرمود: “

فرزند سه حق بر پدر دارد: اول انتخاب نام نيكو، دوم كتابت، نوشتن و سواد آموزي، سوم ازدواج، زماني كه فرزند بالغ شد.”

[1] در روايت ديگري از اميرالمؤمنين علي- عليه السلام - آمده است: “حق فرزند بر پدر اين است كه نام نيكويي برايش انتخاب كند و او را نيكو تربيت نمايد و قرآن را به او ياد بدهد.”

[2] از اين روايات به روشني استفاده مي شود كه تربيت فرزندان از مهم ترين وظايف والدين است. خانواده اي سعادتمند است كه بتواند فرزندانش را براساس برنامه هاي ديني و اسلامي تربيت نمايد.

با توجه به روايات مذكور، مهمترين وظايف پدر و مادر در قبال فرزندان عبارتند از:

1 انتخاب نام نيكو براي فزرند پس از تولد نوزاد، اولين وظيفه والدين انتخاب نام خوب براي فرزند است. نام خوب و سازگار با فرهنگ اسلامي از نظر تربيتي اهميت فراوان دارد، چون نامي كه والدين براي فرزند انتخاب مي كنند تا آخر عمر همراه او است و به همان نام خوانده مي شود.

پيامبر اسلام-صلي الله عليه و آله و سلم- در اين زمينه فرمود :كه يكي از از حقوق فرزند بر پدر و مادر، برگزيدن نام نيكو براي اوست. نام نيكو، نامي است كه با فرهنگ اسلامي ـ بخصوص فرهنگ شيعي ـ سازگار باشد; مانند نام ها، القاب و اوصاف امامان معصوم-عليهم السلام-. سيره پيامبر اسلام- صلي الله عليه و آله و سلم - و علي-عليه السلام- در نامگذاري فرزندانشان ـ به خصوص امام حسن و امام حسين-عليهما السلام- بيانگر اهميت اين موضوع است.

بنابراين، لازم است كه پيروان و شيعيان معصومين از آن ها تبعيت كنند و به انتخاب نام فرزند اهميت داده نامي را برگزينند كه با فرهنگ تشيع سازگار باشد

2. فراهم كردن زمينة تحصيل فرزندان آموزش فرزند و باسواد كردن او از وظايف ديگر والدين است كه در حديثي از رسول خدا-صلي الله عليه وآله و سلم-و علي-عليه السلام- بدان تأكيد شده است

والدین ؤسوليت دارند تا در جهت باسواد ساختن فرزند، اعم از دختر و پسر، تلاش نمايند. والدين مي بايست زمينه مدرسه رفتن فرزند را فراهم نمايند تا از نعمت خواندن و نوشتن برخوردار گردند. هر چند امروزه آموزش كودكان جامعه در مدارس انجام مي گيرد و معلمان دلسوزي به اين كار مشغول هستند، ولي پدر و مادر نبايد نسبت به تربيت فرزند مدرسه اي خود بي تفاوت باشند. همكاري خانه و مدرسه و نظارت والدين در فعاليت هاي آموزشي كودكان در اين امر تأثير فراوان دارد.

3ـ فراهم ساختن محيط مناسب تربيتي محيط خانواده در رشد ابعاد گوناگون كودك نقشي اساسي دارد، چون كودك نخستين بار در محيط خانه با دنياي بيرون آشنا مي شود و از اطرافيان خود مسايل را ياد مي گيرد. پدر و مادر اولين مربياني هستند كه با كودك ارتباط برقرار مي كنند. از اين رو مي بايست زمينه مناسب را براي فراگيري معارف ديني فرزند فراهم سازند. والدين منبع همه مفاهيم، افكار، مهارت ها و گرايش هاي كودك هستند، به گونه اي كه رشد و تكامل و فهم و ادراك كودك در سال هاي اول زندگي از اين طريق شكل مي گيرد.

[3] والدين غير از تأمين مايحتاج زندگي و رفع نيازهاي جسماني فرزند، موظفند محيط سالمي نيز از نظر تربيتي براي او پدپد آورند. زيرا كودك تمام رفتارهاي كوچك و بزرگ پدر و مادر را درست تلقي كرده از آن ها تقليد مي كند. به اين ترتيب، لازم است كه والدين محيطي مساعد، براي تربيت و پرورش هر چه بهتر فرزند فراهم نمايند.

[4] 4ـ دوستي با فرزندان يكي از نيازهاي اساسي انسان از نظر رواني، نياز به محبت و برخورداري از عواطف ديگران است. اين نياز در سال هاي اول زندگي و دوره كودكي بسيار شديد و پاسخ گفتن بدان از ضروريات است. بر اين اساس، بر مربيان كودك ـ بخصوص پدر و مادر ـ لازم است كه اين نياز رواني و عاطفي او را بر طرف سازند. وظيفه پدر و مادر نسبت به فرزند تنها در تأمين نيازهاي مادي و جسماني او خلاصه نمي شود، بلكه مهم تر از آن تأمين نيازهاي روحي و عاطفي كودك است ; زيرا طبيعت كودك چنين اقتضا دارد كه او را دوست بدارند و به او محبت بورزند و كانون گرم و اطمينان بخشي را برايش پديد آورند تا در پرتو آن با دنياي پر جاذبه بيرون آشنا گردد. اكسير محبت و دوستي درمان بسياري از نگراني ها و بيماري هاي روحي و رواني و حتي جسماني كودك است. 

5.در احاديث رسيده از اهل بيت-عليهم السلام- نيز بر محبت به فرزند بسيار تأكيد شده است. رسول خدا-صلي الله عليه وآله و سلم- فرمود: “احبوا الصبيان و ارحموهم"[6] كودكان را دوست بداريد و به آن ها محبت ورزيد.

در روايت ديگري از امام صادق-عليه السلام- به حكايت از حضرت موسي چنين آمده است: “موسي بن عمران گفت: پروردگارا، كدام عمل نزد تو برتر است؟ فرمود: دوست داشتن كودكان، زيرا فطرت آنان را بر فطرت و يگانگي خودم آفريده افم.7.از اين گونه روايات فراوان است و از آن ها فهميده مي شود كه يكي از وظايف مهم والدين محبت و دوستي با فرزند است. كودك در اثر محبت پدر و مادر احساس امنيت مي كند و اين را درك مي نمايد كه پشتوانه قوي در زندگي دارد; از اين رو، چنين كودكاني اعتماد به نفس پيدا مي كنند و افراد مستقل و با اراده اي بار مي آيند.

5ـ ازدواج يكي ديگر از وظايف پدر و مادر فراهم ساختن زمينه ازدواج فرزند است. نياز جسمي و رواني انسان به ازدواج پس از بلوغ روشن است و زمينه اين كار را بايد پدر و مادر فراهم سازند. ازدواج آثار تربيتي فراواني دارد و جوانان به وسيله آن از بسياري از انحرافات و مفاسد فردي و اجتماعي محفوظ مي مانند. خداي متعال خلقت زن و ازدواج را از نشانه هاي قدرت و عظمت خود معرفي كرده است، آن جا كه مي فرمايد: “و من آياته ان خلق لكم من انفسكم ازواجاً لتسكنوا اليها و جعل بينكم موده و رحمه ان في ذالك لايات لقوم يتفكرون”[8] و از آيات و نشانه هاي خدا اين است كه از خود شما براي شما جفت هايي آفريد تا بدان ها بياراميد و در ميان شما دوستي و مودت و مهر برقرار ساخت.

در اين نكته نشانه هايي است براي آن گروهي كه مي انديشند. آيات و روايات در اين زمينه زياد است و از مجموع آن ها به دست مي آيد كه ازدواج از مسايل اساسي زندگي بشر است و پدر و مادر بايد در اين زمينه اقدام نمايند. پس وظيفه مهم ديگر والدين در قبال فرزند، ازدواج او در هنگام جواني است.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:

1ـ تربيت كودك از ديدگاه اسلام، مجيد رشيد پور، تهران، انجمن اوليا و مربيان، 1374.

2ـ رفتار والدين با فرزندان، محمد علي سادات، تهران، انجمن اوليا و مربيان، 1374.

3چاـ خانه و مدرسه، سيد احمد زرهاني. عزيز الله تاجيك، تهران، انجمن اوليا و مربيان، 1374.

4ـ شيوه هاي صحيح امر به معروف و نهي از منكر، تهران، سازمان تبليغات، دادسراي انقلاب، 1369.

5ـ نقش اسوه ها در تربيت، مصطفي عباس مقدم، تهران، سازمان تبليغات، 1371.

6ـ شخصيت كودك، ل. ق استروسكا، ترجمه اصغرزاده، تهران، انتشارات دنيا، 1368.

7ـ روان شناسي تربيتي، غلام علي افروز، تهران، انتشارات انجمن اوليا و مربيان، 1372.

8ـ اسلام و تعليم و تربيت، محمد باقر حجتي، تهران، نشر فرهنگ اسلامي، 1370.

9ـ روان شناسي تربيتي، علي شريعتمداري، تهران، اميركبير، 1374.

10ـ پرورش در پرتو نيايش، حسنعلي نوريها، قم، دارالفكر، 1372.

11ـ تعليم و تربيت و مراحل آن، غلام حسين شكوهي، مشهد، آستان قدس رضوي، 1371.

12ـ روان شناسي نوجوانان و جوانان، سيد احمد احمدي، تهران، انتشارات مشعل، 1373. پي نوشت ها:

[1] . بحارالانوار، ج 6، 24 ; محجة البيغاء، ج 2، ص 66.

[2] . نهج البلاغه، كلمات قصار، ش 339.

[3] . شعاري نژاد، روان شناسي رشد، تهران، انتشارات اطلاعات، 1372، ص 358ـ 366.

[4] . اميني، ابراهيم، آيين تربيت، ص 101.

[5] . جوادي طبسي، محمد، حقوق فرزندان در مكتب اهل بيت(ع)، قم، دفتر تبليغات اسلامي، 1376، ص 81 .

[6] . فروع كافي، ج 6، ص 49. [7]

. مستدرك الوسايل، ج 15، ص 114. [8] . رم/24.